Wtargnięcie krętków bladych do układu nerwowego następuje bardzo wcześnie, w okresie ogólnej posocznicy kiłowej. Zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym wywołane przez zakażenie kiłowe można w niektórych przypadkach stwierdzić już w pierwszym okresie kiły. W okresie kiły nawrotowej do 50% chorych może wykazać tego rodzaju zmiany. Wprawdzie rzadko, lecz zdarzają się w tym okresie przypadki zapalenia opon mózgowych wywołane przez kiłę, z dość burzliwymi objawami, przypominającymi czasami objawy durowe. Najczęściej jednak zmianom w płynie nie towarzyszą w tym okresie zmiany kliniczne, i dlatego stan ten określa się nazwą bezobjawowej kiły układu nerwowego. Zmiany w płynie w większości przypadków ustępują samoistnie, nawet bez leczenia, jednak u 20—25% chorych nie leczonych utrzymują się przez czas dłuższy i są zapowiedzią kiły układu nerwowego. Kiła bezobjawowa układu nerwowego może trwać przez szereg lat, od kilku do kilkunastu lub więcej, zanim powstaną zmiany kliniczne, które można wykryć badaniem neurologicznym. Dla wczesnego rozpoznania kiły układu nerwowego konieczne jest badanie płynu mózgowo-rdzeniowego. Spostrzeżenia kliniczne dowodzą, że jeżeli po upływie 2 lat od zakażenia nie stwierdza się zmian w płynie mózgowo-rdzeniowym, to jest mało prawdopodobne, aby w przypadku tym rozwinęły się w przyszłości zmiany w układzie nerwowym. Jeszcze bardziej miarodajne jest badanie płynu po upływie 5 lat od zakażenia. Szczególnie odnosi się to do przypadków, w których stosowano w okresie wczesnym kiły leczenie niedostateczne i w których wystąpił nawrót choroby. Jeżeli jednak po upływie 5 lat stwierdza się zmiany w płynie, to są one zwykle zapowiedzią dalszego rozwoju procesu chorobowego w ośrodkowym układzie nerwowym, jeśli nie zastosuje się odpowiedniego leczenia. Kiła układu nerwowego jest więc jedyną postacią kiły późnej, która na podstawie badania płynu mózgowo-rdzeniowego może być rozpoznana dużo wcześniej, nim wystąpią jej objawy kliniczne. Objawy te najczęściej występują po 10 lub więcej latach od zakażenia. Zdarzają się jednak przypadki o przebiegu złośliwym, szczególnie u alkoholików, u których objawy kiły oponowo-naczyniowej, a nawet kiły miąższowej (wiądu rdzenia i porażenia postępującego), występują już po 2—3 latach od zakażenia. Dominującym procesem w kile układu nerwowego jest przewlekłe swoiste zapalenie. Jednak niejednokrotnie łączy się ono zarówno z przewlekłym naciekiem kilakowatym, jak i z występowaniem mniejszych lub większych kilaków. Jak dotychczas nie ma jeszcze dostatecznego wyjaśnienia patogenezy różnych postaci kiły układu nerwowego, zarówno pod względem anatomicznym, jak i klinicznym. Szczególnie takie objawy jak zanik nerwu wzrokowego oraz objawy wiądu rdzenia nie znalazły jeszcze pełnego wytłumaczenia.
