Odczyn ze strony naczyń i węzłów chłonnych towarzyszy zawsze zakażeniu kiłowemu. Zaczyna się już wkrótce po zakażeniu, lecz pierwsze wyczuwalne przy badaniu zmiany w węzłach chłonnych stwierdza się zwykle wkrótce po ukazaniu się objawu pierwotnego. Z czasem, w miarę trwania zakażenia, nasila ją się one i uogólniają Zmiany, początkowo pozornie ograniczone do okolicznych węzłów chłonnych, w istocie są wieloogniskowe. Z czasem uogólniają się i są wyczuwalne w miejscach odległych. Uogólnione powiększenie węzłów chłonnych można stwierdzić już na początku II okresu kiły. Zastosowane w tym okresie leczenie nie powoduje ich całkowitego ustąpienia, lecz tylko częściowe zmniejszenie. W niektórych przypadkach powiększone węzły chłonne mogą utrzymywać się przez szereg miesięcy, a nawet lat, co może mieć dodatkowe znaczenie diagnostyczne. Powiększone w następstwie zakażenia kiłowego węzły chłonne przybierają charakterystyczne cechy. Są one twarde, niebolesne, ze skórą i podłożem nie zrośnięte, a więc przesuwalne, i nie tworzą pakietów, zachowują swój owalny lub okrągły kształt, nie wykazują skłonności do rozpadu i ropienia, nie wywołują odczynu zapalnego, ani w otaczających tkankach, ani w skórze, która jest nie zmieniona. Ten typowy obraz odczynu ze strony węzłów chłonnych może nieraz ulegać zmianom pod wpływem różnych dodatkowych czynników. Przy umiejscowieniu zmiany pierwotnej na głębiej położonych odcinkach dróg rodnych u, kobiety (tylna część pochwy, szyjka macicy) odczyn wystąpi w obrębie węzłów miednicy małej i przy badaniu klinicznym będzie niewyczuwalny. Współistnienie dodatkowego zakażenia ropnego może wywołać miejscowy odczyn zapalny, bolesność i zaczerwienienie skóry oraz łączenie się węzłów w większe pakiety. Przy umiejscowieniu objawu pierwotnego na twarzy lub wardze odczyn ze strony węzłów podszczękowych i szyjnych może być nadmierny, powodujący nawet deformację szyi i sugerujący mylne rozpoznanie (np. ziarnicy złośliwej). W przypadkach nietypowego objawu pierwotnego lub stulejki zapalnej powiększone węzły chłonne mogą mieć duże znaczenie diagnostyczne nie tylko ze względu na typową morfologię kliniczną, ale również jako ewent. źródło materiału do pobrania przez nakłucie w celu badania mikroskopowego na obecność krętków bladych.
