Krętkowice endemiczne – uwagi wstępne

Grupa chorób wywołanych przez krętki morfologicznie bardzo zbliżone do krętków bladych zalicza się do najbardziej rozpowszechnionych chorób zakaźnych w świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia z 1948 r. na 600 milionów mieszkańców niektórych krajów rozwijających się, położonych w strefie podzwrotnikowej — 200 milionów było chorych na krętkowice endemiczne. W tym samym czasie oceniano, że liczba chorych na kiłę w całym świecie wynosiła 20 milionów. Kiła jako zakażenie weneryczne występuje w różnych krajach i różnych klimatach, natomiast krętkowice endemiczne szerzą się głównie w podzwrotnikowych krajach rozwijających się, przy czym zakażeniu ulegają przede wszystkim małe dzieci przez bezpośredni lub pośredni kontakt z osobami chorymi. Framboezja (yaws) występuje w Afryce, Ameryce Południowej i w krajach południowo-wschodniej Azji, pinta — tylko w Ameryce Południowej. Kiła endemiczna występuje w niektórych krajach basenu Morza Śródziemnego, w Afryce, w niektórych krajach azjatyckich oraz w Australii. Światowa Organizacja Zdrowia poświęciła krętkowicom endemicznym bardzo dużo uwagi. Przy jej pomocy i czynnym współudziale przeprowadzono w 45 różnych krajach masowe akcje diagnostyczne i lecznicze. Zbadano ok. 150 milionów osób oraz leczono penicyliną o powolnym wchłanianiu 50 milionów osób chorych. Na terenach objętych tą akcją uzyskano szybko zmianę w obrazie klinicznym framboezji i kiły endemicznej, mianowicie ustąpienie widocznych zmian skórnych. Jednak dla oceny odległych wyników tej akcji konieczne było przeprowadzenie kilkakrotnych kontroli za pomocą masowych badań serologicznych. W tym celu opracowano specjalną metodykę badań kontrolnych zarówno od strony technicznej, jak i statystycznej. Między innymi dla transportu próbek krwi w celu przeprowadzenia badań na obecność reagin kiłowych (VDRL) i przeciwciał krętkowych (FTA, odczyn Nelsona) posługiwano się metodą przesyłania próbek krwi w zbiornikach z płynnym azotem, który daje temperaturę —200°. Ponadto posługiwano się metodą pobierania z palca kropli krwi na specjalny papier absorpcyjny w celu przesłania do odległych pracowni do badania na odczyn FTA. Badania kontrolne wykazały, że szybkiemu ustępowaniu zmian skórnych towarzyszy znacznie wolniejsze ustępowanie zmian serologicznych. Na żadnym z tych terenów nie udało się całkowicie zlikwidować endemicznych krętkowic. Nadal utrzymują się ogniska czynne, wprawdzie o mniejszym nasileniu, lecz z możliwością dalszego wzrostu. Dane te wskazują na konieczność dalszego prowadzenia akcji leczniczej i profilaktycznej, ale nie jako akcji specjalnych, lecz raczej zintegrowanych z funkcjonowaniem innych podstawowych ogniw służby zdrowia. Na tle tym zaobserwowano jeszcze inne bardzo ciekawe zjawisko epidemiologiczne. W wyniku przeprowadzonych akcji masowego leczenia dorastająca młodzież wolna od endemicznych krętkowic nie posiada odporności krzyżowej na zakażenie weneryczne kiłą, tej odporności, jaką dawało zakażenie innymi krętkowicami. W związku ze zmianą warunków bytowania, jakie zachodzą w krajach rozwijających się (powstawanie większych skupień miejskich i ośrodków przemysłowych), wśród młodzieży tej zachodzi możliwość szerzenia się kiły wenerycznej. Pod względem klinicznym i serologicznym istnieje tak wiele analogii w przebiegu oraz podobieństwo objawów pomiędzy krętkowicami a kiłą, że niektórzy badacze (Hudson) uważają, że są to tylko odmiany tej samej choroby, uwarunkowane różnicami klimatycznymi. Mimo to większość badaczy przyjmuje, że są to odrębne jednostki chorobowe.