Symptomatologia kliniczna kiły późnej jest niezwykle bogata i zależna przede wszystkim od umiejscowienia swoistego procesu chorobowego, natomiast zmiany anatomiczne można sprowadzić do dwóch zasadniczych typów oddziaływania zajętych tkanek: 1. Powstawanie ognisk przewlekłego rozlanego stanu zapalnego z wytworzeniem swoistej, mało zresztą typowej ziarniny. 2. Powstawanie kilaków, czyli ognisk znacznego nagromadzenia ziarniny swoistej, które następnie ulegają rozpadowi i mają charakter jakby gwałtownych odczynów alergicznych. W odróżnieniu więc od objawów kiły wczesnej zmiany kiłowe późne mają charakter przewlekły i doprowadzający do mniej lub bardziej zaznaczonego zniszczenia i uszkodzenia narządu, w obrębie którego toczy się sprawa chorobowa. Obraz histologiczny późnych zmian kiłowych, jakkolwiek posiada pewne cechy charakterystyczne, to jednak nie jest tak znamienny, by zawsze można było go odróżnić od przewlekłego stanu zapalnego wywołanego przez inne czynniki chorobotwórcze (odczyn zapalny na ciało obce itp.). Jest to obraz przewlekłego stanu zapalnego, wywołującego odczyn wytwórczy ze skłonnością do martwicy. Stwierdza się nacieki okołonaczyniowe, złożone z limfocytów, histiocytów i komórek plazmatycznych. Stwierdza się również czasami obecność komórek nabłonkowatych oraz komórek olbrzymich typu ciał obcych i Langhansa. Charakterystyczne dla kiły jest zajęcie naczyń zarówno tętniczych, jak żylnych (endarteritis et endophlebitis), doprowadzające nieraz do zamknięcia ich światła. Badanie histologiczne w kile późnej nie może więc mieć znaczenia rozstrzygającego dla ustalenia rozpoznania i spełnia tylko rolę pomocniczą. W przypadkach wątpliwych poza badaniem serologicznym (które nie zawsze ma znaczenie rozstrzygające) nieraz większe znaczenie diagnostyczne ma wynik leczenia przeciw kiłowego, aniżeli badanie mikroskopowe. Dlaczego w przebiegu kiły późnej u jednych chorych występują lub przeważają zmiany o cechach przewlekłego stanu zapalnego, a u innych — o cechach kilaków, gwałtownie rozpadających się i doprowadzających do dużych zmian destrukcyjnych, nie umiemy jeszcze na to pytanie odpowiedzieć. Wytłumaczenie tego leży na pewno w dziedzinie zjawisk alergicznych, a więc, jak dotychczas, jeszcze w dziedzinie hipotez. Jest również prawdopodobne, że u tego samego chorego sprawa chorobowa może przez, pewien czas przebiegać jako przewlekły stan zapalny, aby następnie przekształcić się w gwałtowny odczyn w postaci kilaka. W każdym razie charakterystyka anatomiczna późnych zmian kiłowych ułatwia w pewnej mierze zrozumienie złożonych nieraz i bardzo różnorodnych objawów klinicznych w przebiegu kiły późnej. Zestawiając różne postacie kliniczne kiły późnej z obrazem anatomicznych zmian przez nie wywołanych, za typowy obraz przewlekłego rozlanego stanu zapalnego spowodowanego przez kiłę należy uznać kiłę układu nerwowego i kiłę naczyniowo-sercową.
